Jak i przed czym chronić drzewa i las?

Na poszczególne drzewa w każdym wieku, a także na las, jako złożony organizm (czyli ekosystem), przez całe jego życie oddziałuje mnóstwo czynników. Niektóre są potrzebne i pożądane, inne zbędne i szkodliwe. Obie grupy często zmieniają wpływ na las, w zależności od tego, czy są w nadmiarze lub niedoborze albo w zależności od intensywności swojego oddziaływania. Ochrona lasu jest dziedziną, która stara się poznać, zrozumieć oraz uporządkować czynniki oddziałujące na drzewa i tak kształtować lasy, aby jak najmniej zagrożona była ich stabilność. Działania ochrony lasu w dużej mierze nastawione są na profilaktykę. Leśnicy starają się w taki sposób gospodarować lasem, aby przeciwdziałać czynnikom szkodotwórczym i powodowanym przez nie klęskom. Nie jest to jednak zadanie proste, a często niestety niewykonalne, ponieważ nie da się przewidzieć naturalnych procesów środowiskowych, zwłaszcza wymienionych poniżej w grupie czynników abiotycznych.

Czynniki zagrażające lasom:

1. Biotyczne (powodowane przez żywe organizmy) m.in.: grzyby, owady, ssaki roślinożerne;
2. Abiotyczne (powodowane przez środowisko nieożywione) m.in.: wiatr, opady (deszcz, śnieg), susza, przymrozki;
3. Antropogeniczne (powodowane przez człowieka) m.in.: pożary, zanieczyszczenia powietrza, zaśmiecanie lasów;

Przegląd czynników zagrażających lasom na terenie Nadleśnictwa Wisła:

1. Opady (śnieg i deszcz)

Świerk pospolity, czyli najczęściej spotykane na naszym terenie drzewo, jest gatunkiem bardzo często uszkadzanym przez okiść. Zdarza się, że szkody przybierają rozmiar katastrofalny. Największe szkody są notowane w młodszych klasach wieku. W roku 1952 powstały dotkliwe śniegołomy o masie ok. 40 tyś. m3, głównie w drzewostanach młodszych klas wieku. W 2001 r. powstały śniegołomy na powierzchni 500 ha młodników i drągowin, pozyskano masę ok. 30 tyś. m3. W latach 1949, 1958, 1997 miały miejsce groźne powodzie niszczące w znacznym stopniu drogi i zabudowę potoku. W roku 2012 okiść spowodowała duże szkody w rezerwacie Barania Góra i w lasach przyległych, także w starszych klasach wieku.

2. Wiatr

W górskich drzewostanach Beskidów co pewien czas gwałtowne wiatry powodują duże szkody. W 1915 roku w wyniku huraganowego wiatru zostało powalone ok. 72,5 tys. m³ drewna. W listopadzie 1964 r. wiatr halny wywalił lub wyłamał około 50 tys. m³ drewna. Podobnie w maju 1968 r. powstały wiatrowały lub wiatrołomy o masie ponad 60 tys. m³. Znaczącym wydarzeniem mającym wpływ na drzewostany Nadleśnictwa Wisła były zmasowane wiatrołomy, które wystąpiły w listopadzie 2004 roku. Od listopada 2004 roku do końca 2005 roku zostało pozyskane ponad 100 tys. m³ drewna. W niektórych drzewostanach szkody te miały charakter powierzchniowy, łącznie 123 ha. Są też drzewostany, gdzie powyższe szkody nałożyły się, ale w większości przypadków szkody od wiatru z listopada 2004 roku wystąpiły w drzewostanach rębnych, przeszłorębnych i w drzewostanach nasiennych oraz w rezerwacie „Barania Góra". Wiatrołom z 2004 roku określa się jako czynnik wyzwalający gradację kornika drukarza z lat 2006-2010.

3. Niskie temperatury, przymrozki

Świerk pospolity potrzebuje do prawidłowego wzrostu stosunkowo niewielkiej ilości ciepła i krótkiego okresu wegetacyjnego. Dobrze znosi mrozy zimowe i ma niewielkie wymagania dotyczące ciepła w sezonie wegetacyjnym. W naszym klimacie dochodzi jednak do uszkodzeń powodowanych przez przymrozki wiosenne na odsłoniętych powierzchniach. W Nadleśnictwie Wisła, ze względu na pokrywę śnieżną zalegającą nawet do końca kwietnia, większe szkody powodują przymrozki występujące na przełomie maja i czerwca.

4. Susza

Świerk jest gatunkiem wymagającym przez całe życie znacznej wilgotności powietrza i gleby. Na terenie Nadleśnictwa Wisła w latach 2001- 2003, a także w 2005 roku, wystąpiły dotkliwe susze letnie, które osłabiły drzewostany. W następstwie tego w drzewostanach stwierdzono wzmożone występowanie owadów kambiofagicznych (zespół kornika drukarza) i patogenów korzeniowych (opieńka, korzeniowiec wieloletni).

5. Zanieczyszczenia przemysłowe

Drzewostany Nadleśnictwa Wisła poddawane są działaniu wiatrów południowo-zachodnich, które przynoszą zanieczyszczenia przemysłowe z Zagłębia Karwińsko-Ostrawskiego. Nie bez znaczenia jest również bliskie sąsiedztwo Górnego Śląska. Dużą rolę odgrywa również fakt, że drzewostany Nadleśnictwa to lite świerczyny, które dodatkowo są podatne na działanie czynników biotycznych i abiotycznych. Znaczna część drzewostanów obrębów Istebna i Wisła została zaliczona do I strefy zagrożenia przemysłowego - 6754 ha, zaś do II strefy - 1613 ha.

6. Choroby grzybowe

Z chorób grzybowych nękających drzewostany Nadleśnictwa Wisła największe znaczenie mają opieńka (Armillaria spp.) oraz korzeniowiec wieloletni (Heterobasidion annosum). Stwierdzono, że opieńka występuje najczęściej na siedliskach LG i LMG, we wszystkich klasach wieku. Następstwem szkód od grzybów korzeniowych jest występowanie wiatrołomów, szkód od okiści, nasilenie szkód od imisji przemysłowych i szkodników wtórnych.

7. Szkodniki pierwotne

Wśród szkodników owadzich mających znaczenie gospodarcze należy wymienić zasnuję świerkową i wysokogórską. Zwalczanie chemiczne miało miejsce w latach: 1990 - 404 ha, 1995 - 297 ha i 1998 - 43 ha. Obecnie występowanie tego szkodnika monitoruje się tylko w kilku leśnictwach. Kolejnym szkodnikiem pierwotnym jest brudnica mniszka - co kilka lat występują stany ostrzegawcze tego szkodnika, w związku z czym prowadzony jest odłów kontrolny do pułapek feromonowych i patrolowanie drzewostanów. Szkodnika tego nie zwalczano dotychczas chemicznie.

8. Szkodniki wtórne

Obniżenie kondycji zdrowotnej lasu spowodowane czynnikami biotycznymi i abiotycznymi doprowadziło do jego zwiększonej podatności na rozwój owadzich szkodników wtórnych. Podstawowe znaczenie dla stanu zdrowotnego lasów świerkowych ma: kornik drukarz, kornik drukarczyk, czterooczak świerkowiec, rytownik pospolity. Od 1986 roku pozyskanie posuszu, wywrotów i złomów utrzymuje się w Nadleśnictwie Wisła na wysokim poziomie, w latach 2006-2010 miała miejsce gradacja kornika drukarza.

9. Zwierzyna płowa

Szkody od zwierzyny w uprawach i młodnikach Nadleśnictwa Wisła wyrządzane są głównie przez sarny i jelenie, rzutując w istotny sposób na ich stan i jakość. Najczęściej uszkadzane są uprawy jodłowe, bukowe, modrzewiowe i będący w domieszce jawor. W litych drzewostanach świerkowych szkody koncentrują się na podsadzeniach, ze względu na ubóstwo runa i brak bazy pokarmowej np. w formie domieszek. Świerk w młodnikach i drągowinach jest w znacznym stopniu uszkadzany przez spałowanie, które ma negatywny wpływ na jakość i powoduje zwiększoną podatność na szkody od okiści i wiatru. W ograniczeniu szkód od zwierzyny stosowane są metody chemiczne (zabezpieczenie sadzonek specjalnym preparatem), mechaniczne (głównie palikowanie) i grodzenie upraw.

10. Zaśmiecanie lasów

Ogromny problem powodowany zarówno przez mieszkańców, jak i turystów. Rocznie z lasów Nadleśnictwa Wisła usuwanych jest około 100 m3 śmieci, co kosztuje kilkadziesiąt tys. złotych. W sprzątaniu terenów leśnych pomagają leśnikom dzieci i młodzież z zaprzyjaźnionych szkół.

11. Ochrona przeciwpożarowa

Teren Nadleśnictwa zlokalizowany jest w strefie III kategorii zagrożenia pożarowego, co oznacza, że jest mało zagrożony pożarami. Jednak z uwagi na obecny problem z zamieraniem świerczyn beskidzkich, atakowanych m.in. przez kornika drukarza i inne owady szkodliwe jemu towarzyszące, gdzie ochrona przed nimi wymaga palenia kory i pozostałości pozrębowych, wystąpiły w ostatnich latach niewielkie powierzchniowo pożary - osiem miało miejsce w 2007 roku, a rok później sześć.
Nadleśnictwo współpracuje z jednostkami Straży Pożarnej, zarówno zawodowymi, jak i ochotniczymi.
Każdorazowe palenie ognisk w lesie, przy wykonywaniu prac związanych z pozyskaniem drewna, zgłaszane jest do Straży Pożarnej.